به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه شهروند، زمینلرزهای که خوشبختانه خسارت جانی به جا نگذاشت اما برای بار چندم این زنگ هشدار را به صدا درآورد که ما نیازمند فرهنگسازی و آموزش مردم در مواجهه با زلزله هستیم تا جایی که رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران این فرهنگسازی را از نان شب برای شهروندان واجبتر دانست. «علی نصیری» با اشاره به اینکه همیشه باید نگران زلزله در تهران باشیم، گفت: «باید ببینیم چقدر آمادهایم. نگرانی درباره زلزله تهران باید منجر به ارتقای میزان آمادگی شود.»
«نصیری» آموزش را مهمترین موضوع مدیریت بحران دانسته و ادامه داد: «از شهروندان دعوت میکنیم تا در کلاسهای آموزشی سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران که در تمامی پایگاههای مدیریت بحران محلات شهر تهران بهصورت رایگان در حال برگزاری است، در راستای ارتقای آمادگی خود و خانوادههایشان شرکت کنند.»
مدیرکل مدیریت بحران استان تهران هم به زلزله روزگذشته واکنش نشان داد: «این زلزله خسارتی نداشت اما با این وجود، ستاد مدیریت بحران استان تهران به حالت آمادهباش کامل درآمده و تمامی ماشینآلات و سولههای اسکان و… در آمادهباش قرار دارند.» «حامد یزدیمهر» توصیهای هم به شهروندان داشت: «لطفا شهروندان خونسردی خود را حفظ کرده و به اخبار بیاساس توجه نداشته و خبرها را از رسانههای رسمی پیگیری کنند.»
بهگفته سرپرست مرکز اورژانس تهران هم تمامی پایگاهها و تیمهای اورژانس در آمادهباش کامل قرار دارند. «محمداسماعیل توکلی» ادامه داد: «خوشبختانه این زلزله خسارت جانی و مالی برجای نگذاشته و هیچ مورد مصدومی نیز تاکنون به اورژانس مراجعه نکرده است. آمادهباش تیمهای اورژانس همچنان ادامه دارد.»
نمیتوان بهطور قطع در مورد زلزله صحبت کرد
مهدی زارع، زلزلهشناس و استاد پژوهشکده زلزلهشناسی، در گفتوگو با «شهروند» بیان میکند: «این زلزله شدت زیادی نداشته، اما با توجه به وضعیت جمعیتی در این منطقه، هم در مرکز وقوع زلزله، این لرزش احساس شده و هم بسیاری از مردم در شرق تهران آن را احساس کردهاند. این زلزله که به بزرگی 3.6دهم ریشتر رخ داده، مثل سایر زلزلهها بوده، اما وقوع آن پرسشهایی را ایجاد کرده که مهمترینش این است که آیا میتواند مقدمهای برای سایر زلزلهها باشد یا خیر.»
او در ادامه تاکید میکند: «هر زلزلهای میتواند زمینه یک زلزله دیگر باشد، اما نمیتوان بهطور حتم عنوان کرد که این زلزله میتواند زمینهساز زلزلههای دیگر باشد یا نه. اما باید به این نکته توجه داشت که گسل ایوانکی که منشأ این زلزله بوده، توان وقوع زلزله بیشتر از 7ریشتر را هم خواهد داشت. این گسل در روز ۱۷مهرماه سال ۸۸ و ۳ اسفندماه ۱۳۸۹ دو زلزله با بزرگای ٤ریشتر را نشان داده است. بهاحتمال زیاد زلزلههای تاریخی ٧٤٣ و ٨٥٥ میلادی که ری را ویران کردهاند، با جنبایی این گسل رخ دادهاند، همچنین زلزلههایی بهصورت خوشه (فوجلرزه) در سالهای ۱۳۸۸ تا ۱۴۰۲ در اثر جنبایی این گسل رخ داده است.
اما الزاما نمیتوانیم انتظار داشته باشیم که این زلزلههای کوچک زمینه یک زلزله بزرگتر را رقم بزنند. در واقع در مورد زلزله نمیتوان هیچچیز را بهطور حتم تخمین زد، یعنی نه میتوانیم بگوییم این زلزله میتواند یک زلزله بزرگتر پشتسر خودش داشته باشد و نه اینکه توان به حرکت درآوردن سایر گسلها را دارد، در واقع نتیجهگیری در اینخصوص غیرمنطقی بهنظر میرسد.»این گسل در روز ۱۷مهرماه سال ۸۸ و ۳ اسفندماه ۱۳۸۹ دو زلزله با بزرگای ٤ریشتر را نشان داده است. بهاحتمال زیاد زلزلههای تاریخی ٧٤٣ و ٨٥٥ میلادی که ری را ویران کردهاند، با جنبایی این گسل رخ دادهاند، همچنین زلزلههایی بهصورت خوشه (فوجلرزه) در سالهای ۱۳۸۸ تا ۱۴۰۲ در اثر جنبایی این گسل رخ داده اس.
یک گسل خطرناک
او تاکید میکند: «نه سکون گسلها بهمعنای اتمام زمینلرزه است و نه پرزلزله بودن الزاما بهمعنای شروع فوری فعالیت گسل برای رخداد یک زلزله شدید است. با توجه به سابقه زلزلههای بزرگ در ایران، بهطور متوسط در هر دهه، حدود دو زلزله با بزرگای بالای 7 ریشتر در فلات ایران ممکن است رخ میدهد. متناسب با زلزلههای بزرگ، زلزلههای کوچک هم رخ میدهند و در ایران سالانه حدود ۲۰۰ زلزله با بزرگای بیش از 4 ریشتر و حدود ۲۰هزار زلزله با بزرگای بیش از 2 ریشتر رخ میدهند
. زلزلههای کوچک دستکم میتوانند هشداردهنده باشند. اصولا زلزلهای که نزدیک شهر رخ میدهد، بیشتر مردم را وحشتزده میکند. اینکه زلزلههای با بزرگای 4 و 5 ریشتر از وقوع زلزلههایی با توان بالا جلوگیری میکنند، یا نه، لزوما چنین نیست، شاید این زلزلهها مانند کبریت در انبار باروت باشد و محرک رخدادهای بزرگتر باشد. کار منطقی آن است که این زلزلههای کوچک را نشانه فعالبودن همان منطقه در نظر بگیریم و براساس درک فعالبودن هر منطقه در مورد افزایش سطح آمادگی در آن ناحیه برای سناریوی زلزله شدید احتمالی بعدی تلاش کنیم.»
زارع توضیح میدهد: «اگر مجموعه این اتفاقها را کنار یکدیگر قرار دهیم، میتوانیم این زلزله را بهصورت خوشه لحظهای بررسی کنیم. در واقع میتوان گفت شاید خوشهای شکل گرفته، باید زلزلههای کوچک را که کمتر از 3.4بوده و در این منطقه رخ داده است، بهدرستی بررسی کنیم تا ببینیم این خوشه بهوجود آمده میتواند در آینده در زلزلههای بزرگتر تاثیرگذار باشد یا خیر.»
فرونشست زمین و خطر این زلزله
این زلزلهشناس به وقوع این زلزله در کنار دشت پاکدشت اشاره میکند و میگوید: «زلزله در محدوده پیشوا و دشت ورامین و بیشترین فرونشست زمین در این محدوده رخ داده است، در واقع باید گفت این فرونشست میتواند آثار مخربی را به همراه داشته باشد.
یک احتمالی که در این میان وجود دارد و در حال بررسی است، این است که آیا پمپاژ آب روی گسلهای منطقه تاثیرگذار بوده یا نه. در واقع باید به این موضوع اشاره کرد که این محدوده در مجاورت دشتی است که بیشترین فرونشست زمین در آن رخ داده، بنابراین یک نوع تاثیر اقلیمی روی این گسلها بهوجود آمده است.»
او با اشاره به اینکه این تنها گسل تهران نیست و چندین گسل زیر پای مردم تهران قرار گرفتهاند، ادامه میدهد: «در داخل و پیرامون تهران چند گسل اصلی شامل گسلهای مشا، ایوانکی، کهریزک، پیشوا، ری و گسل شمال تهران وجود دارد. اما در این محدوده یعنی گسل ایوانکی و ری بیشترین قسمت زمین با پوشش خاک نرم قرار گرفته و بالاترین تمرکز بافت فرسوده و حاشیهنشین و بیشترین تراکم جمعیتی در آن محدوده واقع است.»
استاد پژوهشکده زلزلهشناسی بر این موضوع تاکید میکند که ایوانکی تنها منطقهای است که هماکنون وزارت راهوشهرسازی زمین واگذار میکند و این تمرکز جمعیتی در محدودهای که هم فرونشست زمین و هم گسلهای فعال دارد، زیاد منطقی بهنظر نمیرسد.
او توضیح میدهد: «برآورد احتمال رخدادهای لرزهای با پایش علمی براساس اطلاعات علمی دست اول میسر است و شبکه لرزهنگاری کشور درصورت توسعه و ساماندهی بهصورت برخط و تجهیز با دستگاههای مدرن و برخط (سنجشگرهای باند پهن زلزلهنگار و شتابنگاری، ژئوفیزیکی و ژئودتیک) میتواند به برآورد و پیشیابی زلزلههای مهم بعدی و تعیین پهنههای پرتنش از نظر رخداد زلزله بعدی کمک کند.»«اگر مجموعه این اتفاقها را کنار یکدیگر قرار دهیم، میتوانیم این زلزله را بهصورت خوشه لحظهای بررسی کنیم. در واقع میتوان گفت شاید خوشهای شکل گرفته، باید زلزلههای کوچک را که کمتر از 3.4بوده و در این منطقه رخ داده است، بهدرستی بررسی کنیم تا ببینیم این خوشه بهوجود آمده میتواند در آینده در زلزلههای بزرگتر تاثیرگذار باشد یا خیر.»
واقعیت تلخی که باید پیش از رخ دادن از آن درس بگیریم
شاهین فتحی، مدیرعامل جمعیت هلالاحمر استان تهران در گفتوگو با «شهروند» درباره زلزلهای که همیشه تهران را تهدید میکند، میگوید: « آنچه علم زمینشناسی به ما میگوید این است که تهران در بستری از حوادث ناگواری آرمیده است و امکان دارد این زلزله هر لحظه بهوقوع بپیوندد.»
مهمتر از آمادگی دستگاهها، آمادگی مردم است
فتحی معتقد است مهمتر از آمادگی دستگاهها، آمادگی مردم است: «کسانی که در شهر تهران ساکن هستند، چند مخاطره اصلی دارند که زلزله هم یکی از آنهاست. نخستین سؤال در اینباره این است آیا مردم آمادهاند یا نه، که با قاطعیت باید گفت مردم آماده نیستند. ما در جمعیت هلالاحمر بهدنبال رسیدن به شهروند آماده هستیم که بتواند اقدامهای پیش از حادثه، زمان حادثه و بعد از حادثه مداخله و به کاهش تلفات حوادث کمک کند. اهمیت مردم بهعنوان جامعه آماده در بحرانها بسیار مهم و اساسی است.
با این حال در تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده نتایج خوبی نشان نداده یعنی مردم آمادگی چندانی در مقابله با بحران ندارند.»«برآورد احتمال رخدادهای لرزهای با پایش علمی براساس اطلاعات علمی دست اول میسر است و شبکه لرزهنگاری کشور درصورت توسعه و ساماندهی بهصورت برخط و تجهیز با دستگاههای مدرن و برخط (سنجشگرهای باند پهن زلزلهنگار و شتابنگاری، ژئوفیزیکی و ژئودتیک) میتواند به برآورد و پیشیابی زلزلههای مهم بعدی و تعیین پهنههای پرتنش از نظر رخداد زلزله بعدی کمک کند.»
دستکم یک نفر در هر خانواده آموزش ببیند
جمعیت هلالاحمر در حوزه آموزش همگانی برای آمادگی در برابر مخاطرات طبیعی چه کارهایی کرده است؟ فتحی توضیح میدهد: «جمعیت هلالاحمر در حوزه آموزش سالهاست فعالیت میکند، اما باید توجه داشته باشیم تهران چند میلیون نفر ساکن دارد و آموزش همه آنها نیاز به زمان و اعتبار دارد. جمعیت هلالاحمر در این حوزه تمام تلاش خود را کرده است تا مخاطبینش را شناسایی کند و همکاریهای لازم را با دستگاههای اجرایی داشته باشد. در بحث آموزش همگانی برای اینکه بخواهیم در فرآیند جامعه آماده به نتیجه دلخواه برسیم، علاوه بر اعتبار و زمان؛ به حس مسئولیت مردم نیاز داریم.
اینکه مردم درک کنند نیاز به آموزش دارند و نگرش خود را نسبت به حادثه احتمالی تهران عوض کنند، این شاید مهمترین نکته باشد. آموزشهای هلالاحمر در مهدهای کودک، مدارس، دانشگاهها، سازمانها و نهادهایی که با آنها تفاهمنامه داریم و مجموعههای نظامی و بهطور کلی هر نهادی که از ما تقاضای دریافت آموزش داشته باشد، در حال انجام است. تمام تلاش ما این است در خانوادههای ساکن تهران حداقل یک نفر آموزشهای لازم پیش، حین و پس از حادثه را ببیند. با این حال همانطور که اشاره کردم آموزش جمعیت میلیونی پایتخت به اعتبار و زمان زیادی نیاز دارد.»
چرا برای مدیریت زلزله احتمالی تهران به برنامهریزی بیشتر نیاز است
مدیرعامل جمعیت هلالاحمر استان تهران، با تأکید بر اینکه تلاشهایی صورت گرفته، کارهای زیادی انجام شده و طرحهای عملیاتی تصویب شده، بهطوری که استانهای معین شناسایی شدند و مناطق عملیاتی هم تعیین شده و بخشی هم شناسایی شدهاند، ادامه میدهد: «دپوی اقلام امدادی برای حادثه تهران پیشبینی شده و بخشی از انبارها به این کالاها اختصاص داده شده است تا در زمان زلزله بتوانند منتقل شوند به محلات. با این حال همه اینها کفاف مدیریت حادثهای را که در کمین شهر تهران است، نمیدهد و بهکار و برنامهریزی بیشتر نیاز داریم.»
چه باید کرد؟ فتحی معتقد است: «مهم این است که نگرش مسئولان و دستگاهها نسبت به حوادث در کمین تغییر پیدا کند. اگر همه ما درک کنیم که این حادثه نزدیک است طبیعتا میزان آمادگی خود را بالا خواهیم برد. زمانی را برای تعیین نوع و میزان مداخله امکانات لازم در حادثه صرف خواهیم کرد. همه اقدامهای لازم برای جستوجو و نجات، جابهجایی مردم و اسکان اضطراری و فعالیتهای بعد را درنظر خواهیم گرفت.»
او با این حال تأکید دارد: «امکانات جمعیت هلالاحمر صرفا همین امکاناتی نیست که در تهران دپو شده است، امکانات سایر استانها هم در زمان حادثه میتواند به تهران منتقل شود.» اینکه زلزله در تهران قطعی است، واقعیت تلخی است که ما باید پیش از اتفاق افتادن، درس بگیریم و خودمان و جامعه را آماده کنیم. فتحی درباره میزان موجودی امکانات و دپوی اقلام امدادی استان تهران توضیح میدهد: «قطعا اینها نیاز به تقویت دارد. موجودی انبارهای جمعیت هلالاحمر برای حادثه بزرگ تهران نیاز به تقویت دارد.
ما نیاز به کاردسازی، آموزش و دپوی اقلام بیشتر داریم تااینکه بتوانیم حوادث احتمالی را با کمترین تلفات و خسارتها پشت سر بگذاریم.»به اعتقاد «ترکیان» تا به امروز اقدامهای مناسبی صورت گرفته است، درواقع در مسیر درستی قرار گرفتهایم: «در حوزه مترو، برنامهریزیهایی برای خطرپذیری، امدادونجات و مقابله با بحران داشتهایم و در زمینه سوخترسانی در شرایط اضطراری، فکرهایی داریم. سامانههای هشدار را تقویت میکنیم. واقعیت امر این است که اولویتها و مسیر راهی داریم برای تهران.» او ادامه میدهد: «دستورالعمل استانهای معین را داریم تا در شرایط بحران نزدیکترین استانها وارد عمل شوند. درواقع اقدامهای مثبتی در مورد تهران صورت گرفته هرچند نیازمند اعتبارات و توجه ویژه است که در زمان بحران، مدیریت خوبی را شاهد باشیم.»
تهران، نیازمند نگاه ویژه متولیان و دولتمردان
«اینکه بارگذاریها چقدر بر زلزله تأثیرگذار است، بحث علمی نیست.» بهگفته سرپرست معاونت کنترل و هماهنگی و پاسخگویی در سازمان مدیریت بحران کشور، تهران پایتخت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی است و نیازمند نگاه ویژه به بسیاری از المانهایی که در تابآوری شهرها اهمیت بالایی دارند. به باور «مهدی ترکیان» در زمینه وضعیت مقاومسازی بیمارستانها، ارتقای وضعیتشان و همینطور گسترش بیمارستانها، وضعیت انبارهای امدادی، وضعیت عبور و مرورها در شرایط اضطراری، وضعیت ذخایر آبی و… ما نیازمند نگاه ویژه هم از طرف سازمان مدیریت بحران کشور بهعنوان متولی امر و همه دولتمردان هستیم.
بهگفته سرپرست معاونت کنترل و هماهنگی و پاسخگویی در سازمان مدیریت بحران کشور، تهران کلانشهری است که خارج از عرف و استاندارد، جمعیت در خود جای داده است. این در حالی است که مترو، خیابانها و حتی مصرف آب در تهران مناسب نیست و اگر اتفاقی بیفتد شرایط بدتر خواهد شد. به همین منظور برای همه این موارد نیازمند برنامهریزی هستیم.
به اعتقاد «ترکیان» تا به امروز اقدامهای مناسبی صورت گرفته است، درواقع در مسیر درستی قرار گرفتهایم: «در حوزه مترو، برنامهریزیهایی برای خطرپذیری، امدادونجات و مقابله با بحران داشتهایم و در زمینه سوخترسانی در شرایط اضطراری، فکرهایی داریم. سامانههای هشدار را تقویت میکنیم. واقعیت امر این است که اولویتها و مسیر راهی داریم برای تهران.» او ادامه میدهد: «دستورالعمل استانهای معین را داریم تا در شرایط بحران نزدیکترین استانها وارد عمل شوند. درواقع اقدامهای مثبتی در مورد تهران صورت گرفته هرچند نیازمند اعتبارات و توجه ویژه است که در زمان بحران، مدیریت خوبی را شاهد باشیم.»
دستورالعملی که ظرف یکماه آینده ابلاغ میشود
تهران مناطق بیستودوگانه را بهخود میبیند. بهگفته سرپرست معاونت کنترل و هماهنگی و پاسخگویی در سازمان مدیریت بحران کشور، هر دو یا سه منطقه در تقسیمبندیها به یک استان محول شده است. بهعبارتی 11-10استان بهعنوان استانهای پیشرو تعیین شدهاند که در لحظات و ساعات اولیه بحران حضور پیدا خواهند کرد.
استانهای معین هم مشخص شدهاند: «در حقیقت دستورالعمل همه اینها تهیه شده و این دستورالعمل روزهای نهایی خودش را دارد میگذراند. در حقیقت هم با نگاه حاکمیتی و هم با درنظر گرفتن ظرفیتهای شهرداری و سازمان پیشگیری و پیشبینی تهران این دستورالعمل تهیه شده و ظرف یک ماه ابلاغ میشود.» بهگفته «ترکیان» استانهای همجوار با تهران در اولویت بودند: «این استانها موظف شدهاند برای شرایط بحرانی برنامهریزی و در نوع همکاری، میزان امکانات و تجهیزات، تعداد نفرات و… را مشخص کنند.»
«هماکنون 15درصد از جمعیت شهر تهران معادل 1.5 میلیون نفر در واحدهای مسکونی بافت فرسوده زندگی میکنند.» به گفته مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری این جمعیت به دلیل ناپایداری بافت فرسوده در برابر زلزله احتمالی تهران در معرض آسیب قرار دارند. هرچند «محمد آیینی» با اشاره به اینکه با توسعه افقی و عمودی شهر تهران هماکنون بعضی نقاط بافت فرسوده نوسازی شده و سطح بافت دچار تغییراتی شده و به 8درصد از مساحت کل رسیده، اما اصل بافت باقی مانده است. گفته بود؛ «میتوانیم بگوییم حدود30 درصد نوسازی شده است، اما همین 8 درصد نیازمند ورود جدی است، چون بسیار ناپایدار است.»
تا پایان 1403بخش عمده منابع ذخایر آب تامین میشود
به اعتقاد سرپرست معاونت کنترل و هماهنگی و پاسخگویی در سازمان مدیریت بحران کشور در منابع آب اضطراری ما وارد عرصه عملیاتی شدهایم: «بسیاری از مناطق ذخایر آب اضطراری را دارند و بازدیدهای مستمر از آنها صورت میگیرد. پیشبینیها این است که در حد استاندارد 370تا 400ذخیره آب در همه مناطق ایجاد شود، هرچند این مسئله نیازمند هزینه و جانمایی است که همه اینها در حال انجام است، البته شهرداری نگاه ویژه در این مسئله دارد و امیدواریم تا پایان 1403بخش عمده این منابع ذخایر آب انجام شود.
در زمینه مترو هم از پلهبرقیها بازدید صورت میگیرد هرچند ایجاد تغییرات در ایستگاههای قدیمی کمی سختتر است، اما نه در تهران بلکه در همه استانها و کلانشهرها تأکید شده در ایستگاههای جدید تمام موارد ریزبهریز لحاظ شود و حتی این مسئله در نظر گرفته شده که ایستگاههای جدید به بیمارستانها اتصال یابند تا در شرایط بحران کمکحال شوند.»
نوسازی بافت فرسوده باید سرعت یابد
«هماکنون 15درصد از جمعیت شهر تهران معادل 1.5 میلیون نفر در واحدهای مسکونی بافت فرسوده زندگی میکنند.» به گفته مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری این جمعیت به دلیل ناپایداری بافت فرسوده در برابر زلزله احتمالی تهران در معرض آسیب قرار دارند. هرچند «محمد آیینی» با اشاره به اینکه با توسعه افقی و عمودی شهر تهران هماکنون بعضی نقاط بافت فرسوده نوسازی شده و سطح بافت دچار تغییراتی شده و به 8درصد از مساحت کل رسیده، اما اصل بافت باقی مانده است. گفته بود؛ «میتوانیم بگوییم حدود30 درصد نوسازی شده است، اما همین 8 درصد نیازمند ورود جدی است، چون بسیار ناپایدار است.»
البته اعداد و ارقام در این زمینه متناقض است. برخی کارشناسان از نوسازی 50 درصدی بافت فرسوده میگویند و معتقدند که 5 درصد فضای شهری زیرمجموعه بافت فرسوده است. البته به گفته مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری بافت فرسوده در تهران 4هزار و 230هکتار برآورد شده که حدود 280 هزار پلاک را شامل میشود: «95درصد از بافت فرسوده تهران در مناطق 7 تا 20 قرار دارد.
مناطق 10 و 12 به ترتیب با 52.3 درصد و 37 درصد دارای بیشترین و منطقه 22 با 0.2 درصد دارای کمترین بافت فرسوده است.» به باور «آیینی» نوسازی اگر مطابق مقررات ملی ساختمان باشد، میتواند در برابر زلزله 7.5 ریشتری بدون خسارت جانی مقاومت کند. علیرغم اینکه صدور پروانههای ساختمانی در بافت فرسوده 480 درصد رشد داشته، اما این بافت نیازمند ورود جدی است، چون تمام ساکنان آن در معرض خطر زلزله قرار دارند.
نظر شما